Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn là vị thiền sư Trung Quốc thời Đường, rất thông minh và trí tuệ. Nhân duyên giác ngộ của Ngài rất đặc biệt: nghe tiếng sỏi văng vào gốc tre, từ đó Ngài ngộ đạo, thấu triệt đạo lý về sự “nghèo” trong tâm (không chất chứa, chấp thủ, nắm giữ mà buông hết, tâm sạch trơn).

Để cùng hiểu hơn về sự kiện này và bài học giúp thành tựu sự “nghèo” trong tâm, học theo gương của Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn, kính mời quý vị cùng theo dõi bài viết dưới đây.

Ngộ đạo về sự “nghèo” trong tâm của Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn

Ban đầu, Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn theo học với Tổ Bá Trượng. Sau khi Tổ Bá Trượng viên tịch, Ngài tu học với Tổ Quy Sơn. Một lần, Tổ Quy Sơn hỏi:

- Nghe nói khi theo học Bá Trượng, ngươi hỏi một đáp mười, hỏi mười đáp trăm. Ngươi thông minh, lanh lợi, ý hiểu thức tưởng là cội gốc sinh tử. Giờ ngươi hãy nói cho Ta biết, khi cha mẹ chưa sinh thì ngươi là gì?

Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn không thể trả lời. Trở về, Ngài đem hết kinh sách ra tìm đọc nhưng vẫn không tìm được đáp án. Ngài nói rằng: Thật là bánh vẽ không no được bụng đói (tức sách vở là bánh vẽ, không thể giải đáp câu hỏi này). Vì vậy, Ngài đến xin Tổ Quy Sơn khai thị. Tổ Quy Sơn đáp rằng:

- Nếu bây giờ Ta nói cho ngươi biết, về sau ngươi sẽ trách Ta. Việc của Ta nói sẽ không liên quan tới ngươi, không giúp được cho ngươi trong việc này. a

Nghe vậy, Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn buồn bã, sinh tâm chán nản. Ngài trở về đốt hết sách vở và quyết không học Phật Pháp, chỉ làm một vị Tăng bình thường để không mệt thân tâm và không phải nhọc nhằn.

Sau đó, Ngài đến Nam Dương - di tích quốc sư Huệ Chung để theo học. Hằng ngày, Ngài cuốc đất, trồng rau để nuôi sống thân mạng. Một hôm, khi Ngài cuốc đất, lưỡi cuốc chạm vào hòn sỏi; hòn sỏi liền văng vào bụi tre kêu tiếng “cạch”. Ngay lúc đó, Ngài liền ngộ đạo. 

Ngài vô cùng vui sướng, hạnh phúc; trở về tắm rửa, thắp hương hướng về Tổ Quy Sơn đảnh lễ và nói:

- Hòa thượng từ bi hơn cha mẹ. Nếu trước đây vì con mà Ngài trả lời thì có lẽ, con không được như bây giờ. 

Do ngày ấy, Tổ Quy Sơn không giải đáp, nên Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn đã ấp ủ điều đó trong tâm và ngộ đạo khi đầy đủ nhân duyên. 

Tổ Quy Sơn biết chuyện, cử đệ tử Ngưỡng Sơn đến gặp Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn. Khi Ngưỡng Sơn đến, Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn đọc bài kệ:

 “Khứ niên bần vị thị bần    

Kim niên bần thủy thị bần

Khứ niên bần du hữu trác chùy chi địa

Kim niên bần chùy dã vô”.

Dịch nghĩa là:

“Năm xưa nghèo chưa thật nghèo

Năm nay nghèo mới thật nghèo

Năm xưa nghèo vẫn còn có đất cắm dùi

Năm nay nghèo dùi cũng không”.

Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn nói rằng, năm xưa Ngài rất nghèo, không có đất để cắm dùi. Nhưng hiện tại, Ngài còn nghèo hơn khi đến cái dùi cũng không có. Đây là câu chuyện trong nhà thiền, mang ý nghĩa rất sâu sắc. Cái “nghèo” ở đây tức là trong tâm đã sạch hết. Năm xưa, Ngài còn nhân, còn ngã, còn Pháp, còn ta, còn người; trong tâm Ngài còn nhiều vọng niệm;... Mà vọng niệm khởi lên là có đối tượng - đó gọi là dùi và đất. Hiện tại, Ngài đã sạch hết, không còn dùi và đất - tức Ngài đã buông bỏ hết, nghèo sạch tận trong tâm. 

Bài học từ sự ngộ đạo của Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn 

Từ sự kiện ngộ đạo của Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn, chúng ta mong mỏi học theo hạnh của Ngài, đạt được sự “nghèo” trong tâm. Để được như vậy, chúng ta phải nên tư duy, thực hành bố thí, buông bỏ. 

Bố thí là Pháp tu căn bản trong Phật giáo, đứng đầu trong lục độ và thập độ. Bố thí là cho ra, buông bỏ, trừ chấp, trừ tham, không nắm giữ. Trong vô số kiếp, Đức Phật Thích Ca Mâu Ni đã thực hành pháp bố thí, buông bỏ đến tột cùng. Ngài bố thí tài sản, cung thành, điện ngọc, ngai vàng, vợ con,... và cao hơn là bố thí cả thân mạng. Ngài từng bố thí thân mạng để cứu đàn cọp bị đói ở dưới vực, vì Pháp mà khoét thân mình làm lỗ đổ dầu thắp đèn cầu Pháp,... 

Một người đệ tử Phật nếu không thực hành bố thí thì chưa gọi là biết tu tập. Tu tập trong giáo lý đạo Phật chỉ tóm gọn trong một chữ “buông”, “buông” chính là diệt ngã. Chúng ta nên học cách buông dần: buông hết từ ngoài thân cho đến trong tâm. Ngay cả kiến thức, kinh nghiệm chúng ta tích lũy ở thế gian và trong Phật Pháp cũng có ngày phải buông; hay cũng phải buông bỏ chính Pháp, phi Pháp, điều thiện, điều xấu,... Khi buông hết, chúng ta sẽ “nghèo”. Cho nên, mỗi người tu Phật phải có bản lĩnh, phải dám “nghèo”. 

“Nghèo” tận trong tâm - tức là tâm không chứa chấp, chấp trước, sở hữu, nắm giữ,... - đó mới là thật nghèo và là nhân duyên để ngộ đạo. Khi trong tâm mỗi người không chấp trước, không đặt nặng sự sở hữu thì được tốt đẹp, an lành, không đau khổ. Bên cạnh đó, bố thí đầy đủ, bố thí Ba La Mật, buông hết sẽ giúp chúng ta thành tựu Phật quả, thành được đạo nghiệp.

Trên đây là những chia sẻ của Thầy Thích Trúc Thái Minh về Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn và sự ngộ đạo của Ngài. Mong rằng, qua bài viết trên, chúng ta rút ra được bài học cho mình. Từ đó rèn luyện, tu tập để loại bỏ chấp trước, phát nguyện thực hành bố thí, buông bỏ giúp cuộc sống được tốt đẹp, an lành, không khổ đau, thành tựu đạo quả.