Cư sĩ là một trong những thành phần quan trọng trong giáo đoàn của Đức Phật, thuộc tứ chúng đệ tử của Ngài (gồm người xuất gia nam, xuất gia nữ; cư sĩ nam, cư sĩ nữ). Ngày nay, nhiều người tìm đến đời sống cư sĩ với mong muốn tìm hiểu về đạo Phật, thực hành lời Phật dạy, tích lũy phước báu cầu sự bình an, hạnh phúc cho gia đình và những người xung quanh. Tuy nhiên, có người vẫn còn sợ bị ràng buộc bởi các quy định khi làm người cư sĩ. 

Những băn khoăn đó xuất phát từ việc chưa hiểu rõ về đời sống người cư sĩ. Bài viết dưới đây sẽ giúp quý vị hiểu rõ hơn cư sĩ là gì, lợi ích và bổn phận khi trở thành người cư sĩ Phật giáo. Kính mời quý vị và các bạn cùng đón đọc!

Cư sĩ nghĩa là gì?

Cư sĩ là những người Phật tử tu tại gia. Trong giáo Pháp của Phật, người Phật tử tại gia được gọi là Ưu-bà-tắc (nam cư sĩ) và Ưu-bà-di (nữ cư sĩ). Người cư sĩ phát tâm quy y Tam Bảo, học theo lời Phật dạy, không cạo tóc và sống trong đời sống tại gia.

Trong ngàn năm lịch sử, đạo Phật vẫn luôn gắn bó, đồng hành cùng dân tộc và cứu độ cho chúng sinh. Đứng đầu là hàng ngũ Tăng sĩ - những vị đệ tử xuất gia của Đức Phật, kế đó là hàng cư sĩ Phật tử tại gia. Vai trò của người cư sĩ tại gia trong việc đưa giáo lý của đạo Phật vào đời sống xã hội cũng rất quan trọng. 

Những người Phật tử mang ánh sáng giáo lý của Đức Phật đến gần hơn với mọi người trong gia đình, họ hàng, thôn xóm,.... Cho nên, xã hội có thể đánh giá đạo Phật thông qua hình ảnh của người Phật tử tại gia. 

Đức Phật đã dành riêng giới cho người Phật tử tại gia - đó là lĩnh thọ năm giới (gồm không sát sinh, không trộm cướp, không tà dâm, không nói dối, không say sưa, nghiện ngập). Đây là năm nền tảng đạo đức giúp người cư sĩ Phật tử được hun đúc và phát triển phẩm chất của con người. 

Bên cạnh đó, Đức Phật còn cho phép hàng Phật tử tại gia được thọ trì Bồ tát giới. Nếu người Phật tử tại gia có trì giới thanh tịnh thì đạo Phật được hưng thịnh và xã hội tin kính Tam Bảo. 

Lợi ích khi trở thành người cư sĩ tại gia thọ giới

Trong bài kinh Kinh Lợi Ích Của Giữ Giới (trích kinh Trường Bộ), có đoạn: “...Người giữ giới, sống theo giới luật sẽ có tiền của dồi dào vì sống không phóng dật. Đó là sự lợi ích thứ nhất cho những ai giữ giới, sống theo giới luật.

…Người giữ giới, sống theo giới luật được tiếng tốt đồn xa. Đó là sự lợi ích thứ hai cho những ai giữ giới, sống theo giới luật.

…Người giữ giới, sống theo giới luật khi đi vào hội chúng nào, hoặc Sát đế lỵ, hoặc Bà la môn, hoặc gia chủ, hoặc Sa môn, người ấy đi vào với tâm thần không sợ hãi, không bối rối. Đó là sự lợi ích thứ ba cho những ai giữ giới, sống theo giới luật.

…Người giữ giới, sống theo giới luật sẽ chết với tâm hồn không rối loạn. Đó là sự lợi ích thứ tư cho những ai giữ giới, sống theo giới luật.

…Người giữ giới, sống theo giới luật sau khi thân hoại mạng chung, sẽ được sanh vào thiện thú, thiên giới. Đó là sự lợi ích thứ năm cho những ai giữ giới, sống theo giới luật”.

Vì vậy, nếu người cư sĩ tại gia biết giữ giới thì được năm lợi ích sau đây:

- Được tài sản lớn: Những người sống không phóng dật sẽ có duyên phước có được tài sản lớn. Cho nên, nếu muốn giữ tài sản cho bền thì phải chăm chỉ giữ gìn giới đức, không để bản thân phóng dật, buông lung mà phạm giới. 

- Được tiếng lành đồn xa: Những người giữ giới được tiếng tốt đồn xa.

- Không sợ hãi: Nếu một người phạm giới, khi đến hội chúng nào, tâm họ cũng thường sợ hãi, không an ổn. Còn những người không phạm giới, không phạm tội thì ở đâu họ cũng được an lành. 

- Tâm không bị rối loạn khi chết: Nếu có trì giới thanh tịnh thì khi chết, tâm trí được sáng suốt. Những người khi sống mà phạm giới, không biết sám hối, sửa đổi; thì khi chết, lòng sẽ sợ hãi, tâm sẽ si ám, tối tăm. Tất nhiên, không phải từ ngày thọ giới là không được phạm giới, mà quan trọng là khi phạm, chúng ta biết sám hối và sửa đổi. 

- Được sinh lên cõi Trời hoặc tái sinh làm người: Khi phạm giới, những người bỏ báo thân sẽ bị sinh vào ác thú, đọa xứ, địa ngục. Còn người giữ giới khi chết, họ được sinh vào cõi Trời hoặc tái sinh về làm người. 

>>Để hiểu hơn về lợi ích khi trở thành người cư sĩ tại gia, mời quý vị và các bạn xem thêm: Ý nghĩa quy y Tam Bảo

Cư sĩ và tu sĩ khác nhau như thế nào?

Đối với người Phật tử tại gia, Đức Phật chỉ chế 5 giới. Còn với người tu sĩ - tức là những người đã xuất gia - thì chư Tăng thọ trì 250 giới, chư Ni là 348 giới. 

Người xuất gia cần giữ giới và thực hành phương pháp tu tập khác, ở mức độ cao hơn người cư sĩ tại gia. Người tu sĩ xuất gia cần tu tập Tứ Niệm Xứ, thiền quán, thực hành các Pháp hành để đạt được định và tuệ. Trong khi đó, người tại gia còn gia duyên ràng buộc; nên pháp tu hàng đầu của người Phật tử tại gia là hạnh bố thí.

Bổn phận của người cư sĩ

Trong bài kinh Hoa Sen Trong Giới Nam Cư Sĩ (trích ĐTKVN, Tăng Chi II, chương 5, phẩm Nam cư sĩ, phần Kẻ bị vất bỏ, VNCPHVN ấn hành, 1996, tr.643), Đức Phật dạy về bổn phận của người cư sĩ: “Thành tựu năm pháp này, này các Tỷ kheo, nam cư sĩ là hòn ngọc trong giới nam cư sĩ, là hoa sen hồng, là hoa sen trắng trong giới nam cư sĩ. Thế nào là năm?

Có lòng tin; có giới; không đoán tương lai với những nghi lễ đặc biệt; không tin tưởng điềm lành, tin ở hành động; không tìm kiếm ngoài Tăng chúng người xứng đáng tôn trọng và tại đấy phục vụ trước”.

1. Có lòng tin

Nếu một người cư sĩ tại gia không có lòng tin, chỉ đến chùa cho vui thì việc nghe Pháp không mang lại lợi ích; khó nảy nở được căn lành. Chúng ta là những người sinh hoạt trong lĩnh vực tâm linh, Đức Phật, các vị Thánh, quỷ thần có thể thấy rõ được tâm ý của mỗi người. Vì vậy, nếu tu tập cho có lệ, không có niềm tin thì không thể thành tựu. 

Bởi thế, lòng tin là điều đầu tiên mà người cư sĩ tại gia cần rèn luyện; từ đó giúp sinh ra các công đức. Khi có lòng tin, chúng ta mới có thể thực hành theo lời Đức Phật chỉ dạy. 

Như trong kinh Kim Cương, Đức Phật dạy: “Nếu người thiện nam, thiện nữ mà có lòng tin thanh tịnh, người này cũng có thể thấy đạo”. Đó gọi là tịnh tín (lòng tin trong sạch). Để làm được như vậy, mỗi chúng ta phải làm trong sạch lòng tin của mình. Cho nên, người cư sĩ phải trau dồi đức tin đối với Tam Bảo và tin lời Đức Phật dạy. 

2. Biết giữ giới trang nghiêm

Người Phật tử tại gia cần giữ gìn năm giới. Nếu những người Phật tử ở tại gia mà không giữ giới, thì xã hội sẽ suy giảm lòng tin với Phật Pháp. 

Ví dụ người đệ tử Phật thường đi uống rượu, say xỉn, sinh sự với mọi người thì hình ảnh người Phật tử sẽ bị đánh giá.

Cho nên, nếu thực sự tin theo lời dạy của Đức Phật, thì chúng ta phải hành trì giới đức trang nghiêm. Khi đó, xã hội sẽ đánh giá người Phật tử một cách khác. 

Như trong kinh Tại Sao Chư Tăng Không Được Cúng Dường Nhục Thân Như Lai? (trích kinh Mi Tiên Vấn Đáp) có đoạn: “Còn các hàng cư sĩ tại gia, chư thiên và nhân loại, họ tu tập theo bố thí, trì giới, tham thiền. Tu tập theo bố thí, trì giới, tham thiền là bổn phận, là chức năng, là nhiệm vụ của hàng cư sĩ tại gia! Vậy thì các hàng tại gia muốn tạo trữ phước báu, muốn tích lũy công đức, muốn hưởng quả hạnh phúc, an vui ở cõi người và trời – họ phải tu tập, bố thí, cúng dường”.

3. Không đoán tương lai 

“Đoán tương lai theo nghi lễ đặc biệt” nghĩa là tiên đoán tương lai, vận mệnh con người bằng các kiểu lễ bái kỳ đặc. Là người Phật tử thì không tin vào những lời nói về tương lai, số phận mà phải có lòng tin với lời Phật dạy, tin vào nhân quả. 

Chúng ta cần hiểu rằng, tương lai là kết quả của hiện tại và quá khứ. Hôm qua gieo nhân gì thì tương lai sẽ gặt quả đó. Do vậy, chúng ta không nên làm những hình thức kỳ lạ để mong đợi tương lai huyễn hoặc. Trái lại, chúng ta cần phải tu tập, phải chuyển hóa ngay trong hiện tại. 

4. Không tin vào điềm lành mà tin ở hành động

Điềm báo là có thật. Ví dụ trời sắp mưa thì có mây, có sấm, có gió lạnh; hoặc nếu bị cảm thì có những biểu hiện. 

Tuy nhiên, nếu chỉ tin vào các điềm báo mà ỷ lại vào số phận của mình; ỷ lại vào điềm ấy tốt, không tiếp tục tu dưỡng - thì đó là điều sai lầm. Ví dụ có những người đi xem bói, nhận được quẻ tốt, thì họ ỷ lại vào quẻ đó mà không rèn luyện, cố gắng nữa. 

Người cư sĩ phải có lòng tin vào chính hành vi của mình, tin mình là người tạo ra số mệnh, là chủ nhân của vận mệnh. Chính hành vi mới là “nhân” để chiêu cảm nên “quả”. Nếu gieo hành vi tốt thì sẽ gặt được quả tốt và ngược lại. 

5. Không tìm kiếm và phụng sự ngoài Tăng chúng trước

Như lời dạy của Đức Phật trong kinh Hoa Sen Trong Giới Nam Cư Sĩ, nếu là người đệ tử Phật, chúng ta phải tìm những bậc xứng đáng, có đức hạnh, đạo cao đức trọng trong Tăng đoàn để tôn kính, phụng sự trước. Đó cũng là bổn phận của người Phật tử tại gia để làm cho Phật giáo được hưng long.

Trên đây là những lời giảng của Thầy Thích Trúc Thái Minh về người cư sĩ, bổn phận và trách nhiệm của người cư sĩ Phật tử. Từ đó, chúng ta có thể hiểu rằng, mỗi người trong cuộc sống đời thường cũng có thể thực hành lời dạy của Đức Phật, mang lại lợi ích cho bản thân và gia đình.