Vọng tưởng là trạng thái thường gặp trong cuộc sống ngày nay, là những khởi nghĩ vẩn vơ, bất thiện và không mang lại lợi ích. Khi bị vọng tưởng chi phối, chúng ta dễ bị chán nản, phiền não, mất tập trung; từ đó làm giảm hiệu quả công việc, học tập; thậm chí đánh mất định hướng trong cuộc sống. 

Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất, nguyên nhân gây ra vọng tưởng; đồng thời cung cấp những phương pháp thực tiễn để vượt qua, giúp tập trung cao độ và đạt hiệu suất trong công việc.

Vọng tưởng nghĩa là gì?

Vọng tưởng là trạng thái nhớ lại những suy nghĩ bất thiện, không chân chính và không đem lại lợi ích; trong đó, vọng là những điều sai lầm, không chân thật, tưởng có nghĩa là nhớ. 

Khi chúng ta đang tập trung làm một việc gì đó, nhưng trong đầu bất chợt xuất hiện hình ảnh, suy nghĩ khác, không chủ động tác ý tạo ra - đó chính là vọng tưởng. Ví dụ: Khi đang đọc sách, trong đầu bỗng tự vụt ra một câu hát.

Nguyên nhân vọng tưởng xuất hiện

1. Do tồn dư từ tiền kiếp sang kiếp này

Trong tiền kiếp, chúng ta đã từng tạo tác rất nhiều việc, thậm chí là làm những điều ác kịch liệt như sát nhân, hại vật,... Tất cả những hành động đó đều được lưu trữ trong tàng thức. Khi chúng ta chuyển sinh, tàng thức đó tiếp tục mang sang kiếp này, khi đủ duyên thì mới xuất hiện. Và đó chính là một nguồn hình thành vọng tưởng.

2. Do sáu căn tiếp xúc với sáu trần 

Ngay trong đời này, khi sáu căn (mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý) tiếp xúc với sáu trần (sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp) thì sinh ra những tư duy, suy nghĩ. Chúng ta sẽ ghi nhớ những cảm xúc, cảm thọ về việc đó. Khi đã ghi nhận, nó vọng lại, khiến chúng ta bị vọng tưởng. Đây là nguyên nhân chính. 

Ví dụ, buổi sáng làm gì thì buổi tối nghĩ đến và mơ thấy điều đó; hoặc khi lo lắng về một vấn đề gì thì tâm cũng bị suy nghĩ, vọng tưởng đến. 

3 cách diệt trừ vọng tưởng hiệu quả

1. Nhận diện vọng tưởng và định hướng suy nghĩ

Khi có các suy nghĩ vẩn vơ, không rõ mục đích tự nhiên khởi lên, chúng ta phải nhận diện để không theo nó. 

Cần biết rằng, đầu óc, tâm trí chúng ta không bao giờ ngừng suy nghĩ. Khi không làm gì, chúng ta cũng tự nhiên khởi lên những vọng tưởng. Đức Phật từng dạy rằng, dòng thức không lúc nào ngừng trôi chảy. Tức là dòng thức của chúng ta liên tục diễn ra, chỉ có bậc Thánh mới có thể ngừng được. Vì vậy, điều chúng ta có thể làm là định hướng cho dòng suy nghĩ đó. Đây gọi là “như lý tác ý” - tức là hướng theo những chân lý giải thoát, giúp thoát khỏi những việc ác, để tâm trí không có thời gian nghĩ đến việc bất thiện nữa.

2. Tiếp nhận thông tin một cách chọn lọc và có chủ đích

Ngày nay, trong thời đại ngày càng phát triển, thông tin ngập tràn trên mạng xã hội. Chúng ta phải nạp, tiếp xúc với nhiều thông tin, có thể gây ra loạn tưởng, lo lắng, trầm cảm, tự kỷ,...

Bởi vậy, đối với những người vọng tưởng nặng, chúng ta nên hạn chế nhân duyên vào mạng miên man, liên tục. Ví dụ, nếu vào mạng để tìm kiếm thông tin hữu ích, đọc sách thì tốt. Nhưng nếu để tâm chạy theo những thứ linh tinh thì chỉ khiến ta có thêm nhiều vọng tưởng không lợi ích. 

Trong việc học và tiếp nhận thông tin, chúng ta phải biết chọn lọc có chủ đích. Khi sức khỏe tinh thần chưa mạnh thì càng phải biết cẩn trọng, chỉ “nuôi dưỡng” tâm bằng những điều lành mạnh. 

3. Tìm hiểu và thực hành thiền

Thiền định chính là phương pháp giúp dứt trừ vọng tưởng. Năm xưa, các bậc Thánh Tăng - đệ tử của Đức Phật cũng đều tu thiền định mà dứt trừ được vọng tưởng, có được Thánh trí (trí tuệ Như Lai). Trí tuệ ấy vô cùng tuyệt vời; muốn biết hay thấy điều gì, các Ngài đều làm được. Thiền sẽ giúp cho tâm trí của chính ta được quân bình, mạnh khỏe và có thêm sức sống. 

Tất nhiên, khi tìm hiểu về thiền, nhất thiết cũng phải tìm được bậc thầy có kinh nghiệm hướng dẫn; không phải pháp thiền nào cũng học được. Bởi có những pháp thiền khiến cho người học bị loạn tâm, vô cùng nguy hiểm. Vì vậy, chúng ta nên học đúng Pháp thiền của Phật giáo - là chân thiền để chuyển hóa tâm bệnh cho chúng sinh.

Xem thêm: Thiền là gì? Tìm hiểu 02 phương pháp thiền hiệu quả trong đạo Phật

Trên đây là những lời chia sẻ của Thầy Thích Trúc Thái Minh về vọng tưởng và cách chuyển hóa một cách hiệu quả. Khi hiểu rõ bản chất của vọng tưởng và chủ động thực hành các phương pháp giúp tâm an định, chúng ta sẽ dần lấy lại được sự tập trung, giảm phiền não, vun bồi trí tuệ sáng suốt trong đời sống hằng ngày. 

Mong rằng, mỗi người hãy kiên trì quan sát tâm mình, nuôi dưỡng những suy nghĩ đúng đắn và chọn lọc tiếp xúc với thông tin lành mạnh; từ đó giúp cuộc sống trở nên an lạc hơn.