Lười biếng là một trạng thái tiêu cực, thói quen xấu khiến bào mòn ý chí, làm suy giảm hiệu quả trong công việc, học tập, sức khỏe và chất lượng các mối quan hệ. Bên cạnh đó, sự lười biếng có thể đình trệ con đường thăng tiến và phát triển của mỗi người.

Bài viết này sẽ chỉ rõ những hệ lụy của thói quen xấu này, đồng thời gợi mở những phương pháp rèn luyện để mỗi chúng ta từng bước vượt qua được sự trì trệ, tiến gần hơn tới thành công và có được cuộc sống giá trị từ nội tâm.

Lười biếng là gì? Tác hại của lười biếng

Lười biếng (hay được gọi là giải đãi) tức là biếng nhác, mệt mỏi, uể oải, ngại việc và có tâm thức phóng túng.

Lười biếng không tốt và nó gây ra những hậu quả như sau:

(1) Công việc đình trệ, ách tắc, đổ vỡ, dở dang, thất bại, tai nạn,... 

Ví dụ: Một vị bác sĩ lười biếng sẽ gây hậu quả đến mạng sống của bệnh nhân. Một người thợ điện ngại việc có thể gây chập cháy nhà xưởng. Một người công nhân đường sắt quên nhiệm vụ có thể khiến đoàn tàu xảy ra tai nạn...

(2) Không có sự cố gắng, tức là không có sức sống, thân thể bạc nhược, tinh thần, ý chí đều yếu kém, không phấn đấu vươn lên. Từ đó, phát sinh những thói quen, hành vi xấu, những tâm ý bất thiện. 

(3) Cuộc sống của người lười biếng rất tẻ nhạt, tiêu cực, buồn chán và dễ rơi vào con đường tăm tối, tội lỗi.

(4) Người xưa có câu: “Đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu”, tức là người lười biếng thường hay tìm đến những người bạn không tốt để kết giao.

5 nguyên nhân dẫn đến lười biếng

1. Do thân tứ đại 

Chúng sinh phàm phu đều có sẵn tính lười vì thân căn của chúng sinh được cấu tạo từ vật chất tứ đại – đó là đất, nước, gió, lửa. Mà bản chất tứ đại có tính ỳ (nghĩa là thụ động, không năng động). Ví như cục đất, nếu đặt ở đâu thì chúng vẫn nằm yên tại đó. Bởi vậy, thân thể con người dễ rơi vào trạng thái ngại vận động, thiếu sự chăm chỉ và tinh tấn. 

2. Tâm ích kỷ, ham thích nhàn hạ

Trong chúng ta tồn tại những loại tâm khiến bản thân dễ rơi vào trạng thái lười biếng đó là: 

- Tâm ích kỷ: chỉ muốn nhàn thân, thích hưởng thụ, ỷ lại, không muốn cống hiến hay phải chịu vất vả, hy sinh. 

- Tâm chọn việc: chỉ thích làm những việc hợp ý mình thích, còn những việc gì không thích thì tránh né.

3. Phụ thuộc vào sự đầy đủ sẵn có

Trong bối cảnh hiện đại, sự phát triển tân tiến của xã hội, đặc biệt là công nghệ thông tin, robot,... con người dễ bị phụ thuộc vào sự đầy đủ sẵn có. Bởi vậy, chúng ta cũng trở nên “máy móc”. Như vậy, các thiết bị, kỹ thuật ngày nay cũng góp phần tạo duyên để sinh biếng nhác.

4. Sinh hoạt, ăn uống vô độ

Do việc ăn uống, sinh hoạt vô độ, trác táng thành thói quen khiến con người trở nên lười biếng. Nếu chúng ta ăn nhiều, ăn no thì dễ sinh lười biếng, chỉ ham muốn ngủ nhiều như dân gian có câu: "Ăn no rồi lại nằm khoèo, nghe giục trống chèo bế bụng đi xem". Tức là khi ăn no sẽ khiến lười suy nghĩ, tư duy và chỉ muốn nằm kềnh hưởng thụ.

5. Nhân duyên tiền kiếp

Do nhân duyên tiền kiếp, chúng ta từng sống trong loài biếng nhác, nên khi tái sinh làm người thì ngay từ nhỏ đã sẵn tính lười.

6 cách từ bỏ thói quen lười biếng

1. Thực tập thiền

Trong kinh Mi Tiên Vấn Đáp, Đại đức Na Tiên có nói về lợi ích của thiền, trong đó có dứt trừ sự lười biếng.

Ngoài ra, việc thực tập thiền còn giúp phát sinh tâm tinh tấn, giúp cho chúng ta kiểm soát được cảm xúc, sức khỏe, công việc hàng ngày,...

2. Nghĩ hết cách và hỏi những người giỏi

Đối với khó khăn, cần phải nghĩ hết cách. Tức là dành thời gian tư duy, tìm tòi, xem xét kỹ vấn đề. Như vậy sẽ giải quyết được một phần nào đó và biết điểm khúc mắc để đi hỏi. Điều này tạo sự đam mê và khả năng tinh tấn trong thiện pháp; bỏ đi thói quen thụ động, tính lười biếng, trì hoãn. 

Thêm nữa, khi chúng ta đã tư duy, suy nghĩ hết các vấn đề nhưng không thể giải quyết được thì có thể hỏi những người có khả năng, chuyên môn để tìm lời giải đáp các khó khăn.

3. Chăm chỉ bố thí 

Nếu người thường biết đoạn trừ tâm bất thiện của mình, tức là chăm chỉ, siêng năng bố thí thì phước báu sẽ tăng lên, giúp đầu óc trở nên linh hoạt, lanh lợi, thông minh hơn. Còn người ích kỷ thì đầu óc sẽ bị trì trệ, không tư duy được vấn đề.

4. Phải quán sát sự khổ do vô thường

Chúng ta cần phải quán sát sự khổ do vô thường, muốn thấy điều đó thì phải quán sự hiểm nguy sẽ chờ đợi ta. Vì lúc nào thân tâm còn lười biếng, thụ động, sống buông lung phóng túng, ham ăn mê ngủ thì không khác nào lưỡi gươm bén nhọn đang chờ đợi tên đao phủ rút ra trong giây phút hành quyết phạm nhân.

Như trong kinh Đại Tập 17 - Bộ Bản Duyên VIII (Số 212- 219), có ghi lại rằng:

“Ngày nay đã qua

Mạng sống giảm theo

Như cá cạn nước

Nào có vui gì”.

Cho nên, mỗi người cần phải ý thức được việc thế gian vốn vô thường, quả đất rất mong manh, giòn bở; thân người khó được dễ mất; có kết hợp sẽ có tan rã;... để bài trừ tính lười biếng và tinh tấn cố gắng hơn.

5. Siêng năng tạo lập các việc phúc thiện để hồi hướng cho các chúng trong cõi tâm linh

Về tâm linh, chúng ta nên tu tập, tạo lập các việc phúc thiện để hồi hướng cho các chúng sinh trong cõi tâm linh cản trở, xui khiến chúng ta trong việc không tinh tấn được và khiến ta làm việc bất thiện, cảm thấy trì trệ. Chúng ta nguyện cho họ được tinh tấn trong các việc thiện và cũng giúp cho chúng ta tinh tấn trong các việc thiện.

Như trong kinh Ðịa Tạng Bổn Nguyện, Ác Độc Quỷ Vương nói về việc hộ trì người làm thiện như sau: “Đi qua sân nhà người, hoặc thành ấp, xóm làng, trại vườn, buồng nhà, trong đó như có người trai kẻ gái nào tu được chút phước lành bằng mảy lông sợi tóc, cho đến treo một lá phan, một bảo cái, chút hương, chút hoa cúng dường tượng Phật cùng tượng Bồ Tát, hoặc đọc tụng Tôn kinh, đốt hương cúng dường một bài kệ một câu kinh v.v… Hàng Quỷ Vương chúng con cung kính làm lễ người đó như kính lễ các Đức Phật thuở quá khứ, đương hiện tại cùng lúc vị lai. Chúng con truyền các hàng Tiểu quỷ có oai lực lớn, và kẻ có phần chức trách về cuộc đất đai đó, đều phải hộ trợ giữ gìn, còn chẳng cho việc dữ cùng sự tai nạn bất kỳ, bịnh tật hiểm nghèo thình lình, cho đến những việc không vừa ý đến gần chỗ của các nhà đó, huống là để vào cửa!”

Ngoài ra, nếu chúng ta biết tán thán những điều đáng tán thán thì sẽ sinh phúc lành về trí tuệ, giúp ta thông minh, lanh lợi hơn - như trong Kinh Chấp Nhận - Chánh Kiến Nhân Sanh Cõi Trời - Tà Kiến Nhân Sanh Địa Ngục có ghi.

Xem thêm: Bình luận, chia sẻ Phật Pháp đúng cách để bình an, tăng trưởng phước báu

6. Tập sống thanh bần đạm bạc, rèn luyện sự tinh tấn

Trong kinh Tương Ưng Bộ, Đức Phật dạy: Khi sự thèm khát phát sinh thì biết kham nhẫn để vượt qua, tập sống thanh bần đạm bạc. Khi gặp thử thách cám dỗ phải thấy sự nguy hiểm đang đe dọa mình và biết đưa tâm về hướng khác. Được như thế thì sẽ sớm thoát khỏi sự rã rượi phóng túng, buông lung và lười biếng.

Lời dạy ấy cho thấy: tinh tấn không tự nhiên mà có, đó là kết quả của sự rèn luyện bền bỉ, bắt đầu từ việc chế ngự dục vọng, điều phục tâm và kiên trì vượt qua những khuynh hướng dễ dãi của bản thân. Việc này đòi hỏi ý chí mạnh mẽ và sự quyết tâm sâu sắc, mà tấm gương rõ ràng, cao quý nhất chính là cuộc đời tu hành của Đức Phật.

Cho nên, chúng ta hãy học tập và noi theo tấm gương của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni. Trước khi thành tựu quả Vô thượng Bồ đề, Ngài bắt đầu tọa thiền dưới cội Bồ đề và phát nguyện: dù cho thịt nát, máu khô huyết cạn, thân chỉ còn da bọc xương, nếu chưa chứng đắc Chánh Giác, quyết không từ bỏ sự tinh tấn và không rời khỏi chỗ ngồi này. 

Bởi vậy, chúng ta cũng nên huân tập, gieo trồng những phát nguyện như vậy vào chính tâm mình để biến thành hạt mầm tinh tấn - những lời dạy, phát nguyện của  Đức Phật có khả năng làm tâm hồn trở nên mạnh mẽ và có ý chí vươn lên.

Trong đời này, việc gì cũng cần có sự cố gắng, quyết tâm, có tinh thần mạnh mẽ, luôn luôn tiến tới thì mới có thể hy vọng thành công được. Và không có việc nào thực sự hoàn toàn suôn sẻ. Hầu hết chúng ta khi đặt ra mục tiêu và phấn đấu mục tiêu đó thì đều có chướng ngại, chông gai. Nhưng nếu khi gặp thử thách mà do dự, không tiến tới, lười biếng, ngại khó khăn thì chúng ta khó có thể thành công trong công việc.

Trên đây là những phân tích của Thầy Thích Trúc Thái Minh về sự lười biếng. Mong rằng qua bài viết trên, quý vị sẽ thấy rõ được tác hại và mức độ nguy hiểm của thói quen này, để từ đó khởi tâm tinh tấn, nỗ lực vượt qua chính mình. Mỗi chúng ta cần tu dưỡng và rèn luyện thân tâm, từng bước loại bỏ sự trì trệ, nuôi lớn ý chí, hướng đến một đời sống thiện lành, giá trị hơn cho bản thân và xã hội.