Nhiều người lo sợ rằng bốc mộ không đúng cách sẽ động mồ động mả, ảnh hưởng đến tài lộc, công danh sự nghiệp, sức khỏe,... của con cháu. Tuy nhiên, việc sang cát bốc mộ - nếu thực hiện đúng nghi thức Phật giáo không những không mang đến tai họa mà còn giúp hương linh được siêu thoát, tăng phước lành cho người đã khuất và đem lại sự an ổn, cát tường cho người còn sống.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ tục bốc mộ dưới góc nhìn đạo Phật, loại bỏ quan niệm mê tín, cung cấp cách thực hành đúng để mang lại lợi ích thiết thực cho cả người mất và người sống.

Bốc mộ là gì? Nguồn gốc của tục bốc mộ

Bốc mộ hay còn được gọi là cải táng, sang cát, đổi tiểu, thay áo, thay nhà,… tùy theo cách gọi của từng vùng miền, địa phương khác nhau. Đây là một tập tục lâu đời của người dân Việt Nam và một số các nước Á Đông. 

Tục bốc mộ khởi nguồn từ Bắc Bộ, khi nhiều quan lại và thương lái Trung Quốc qua Việt Nam buôn bán, mất tại đây và được chôn cất tạm. Sau này, gia đình họ có nhu cầu bốc thi hài đưa về Trung Quốc. Từ đó, dần dần việc này trở thành tập tục.

Bên cạnh đó, một số nguyên nhân khác cũng khiến tục bốc mộ, cải táng được hình thành:

- Hoàn cảnh đặc biệt: Người mất thường được chôn tạm bằng quan tài gỗ tạp, dễ mục nát chỉ sau vài năm, buộc phải bốc mộ di chuyển hoặc làm lại.

- Ảnh hưởng tự nhiên: Mối mọt, kiến, ngập nước, đất bồi làm hư hại mộ phần, buộc phải đào mộ lên để di chuyển.

Quan niệm dân gian cho rằng: “Giàu về mồ về mả, chứ ai giàu về cả nồi cơm.” Ý nói sự giàu có của một gia đình không phải đo bằng mâm cao cỗ đầy, mà ở chỗ mồ mả tổ tiên được an táng ở nơi tốt đẹp, khang trang. Ngược lại, dù trong nhà mâm cao cỗ đầy mà phần mộ của cha mẹ hoang tàn, cỏ mọc um tùm thì vẫn không được coi là giàu. 

Cho nên, người Việt từ lâu đã rất coi trọng mồ mả. Vì thế mới có tục tảo mộ, thanh minh và mỗi dịp giỗ chạp hay Tết đến, con cháu lại ra mộ “mời” tiên tổ về ăn Tết. Đó cũng là một nét đẹp văn hóa, bởi nhớ cội, nhớ nguồn, tưởng nhớ đấng sinh thành dưỡng dục là điều rất đáng trân trọng và cần được duy trì. Tục cải táng, bốc mộ có lịch sử lâu đời và nó vẫn thể hiện tâm của người sống đối với người thân đã mất: tin rằng sang cát giúp người mất được "chuyển sang nhà mới" tốt đẹp, an vui hơn. Tuy nhiên, đây vẫn là tập tục dân gian, chưa đúng theo giáo lý Phật giáo.

Hiểu đúng về tục bốc mộ dưới góc nhìn đạo Phật

Thi hài của người đã mất thực chất chỉ là tứ đại - đất, nước, gió và lửa; khi thân hoại mạng chung, gió và lửa đã trả về với gió và lửa, còn lại đất và nước thì hòa tan xuống đất, trở lại với đất và nước. 

Về bản chất, thân tứ đại không có gì linh thiêng. Cái gọi là “linh” thực chất là do tâm thức – tức phần tâm thức hay tâm linh của người đã mất. Chữ “linh” là phải gắn với “tâm linh”, chứ đất hay nước vốn là vật chất vô tri, không thể tự “linh” được. 

Nếu người mất còn chấp trước vào xương cốt, thi thể hay mồ mả của mình có thể gây ra những chuyện rắc rối, phức tạp. Cốt lõi là phải giải quyết về mặt tâm linh: giúp cho người đã mất buông bỏ sự chấp trước vào thân xác, xương cốt và mồ mả. Khi tâm họ đã được khai thị giác ngộ, không còn vướng mắc thì bốc mộ ngày, giờ nào cũng được, chôn cất ở đâu, hướng nào cũng được.

Người mất bao nhiêu năm thì được bốc mộ?

Thông thường sau 3 năm kể từ khi người thân mất, chúng ta sẽ tiến hành cải táng. Ở đồng bằng Bắc Bộ gọi là thời kỳ mãn tang. 

Tại những vùng đất tương đối ẩm ướt thì sau 3 năm, thi thể hầu như đã phân hủy hết phần thịt, chỉ còn lại bộ xương. Ở các vùng đất khô, đặc biệt là đất cát, quá trình phân hủy chậm hơn, có nơi phải 4-5 năm mới có thể cải táng.

Những điều kiêng kỵ khi bốc mộ: Lý giải theo quan điểm Phật giáo

Kiêng bốc mộ ban ngày

Theo quan niệm dân gian, người ta cho rằng bốc mộ phải làm vào ban đêm để tránh ánh sáng mặt trời, giúp hương linh không sợ hãi. Họ tin rằng ma chỉ đi đêm, ban ngày hương linh sợ ánh sáng nên không dám đến, hồn sẽ không nhập được vào cốt. Ngoài ra, còn có quan niệm rằng, bốc mộ ban ngày sẽ làm xương bị hỏng, đen do ánh sáng mặt trời chiếu vào. 

Tuy nhiên, điều này là hoàn toàn không đúng. Ví như vỏ sò, vỏ ốc phơi nắng chang chang cả ngày ở biển nhưng vẫn trắng. Xương của con người cũng không khác.

Bản chất việc bốc mộ ban đêm xuất phát từ mong muốn của người xưa nhằm giữ lại hình ảnh đẹp về người đã mất trong tâm trí con cháu. Nếu bốc mộ ban ngày, khi mở nắp quan tài nhìn thấy bộ xương trắng, sọ đầu lâu,... thì có thể con cháu sẽ sợ hãi. Vì vậy, bốc mộ trong bóng tối nhập nhoạng sẽ khó nhìn thấy và khiến các hình ảnh đáng sợ dễ phai mờ. 

Hiểu rõ nguyên nhân này thì chúng ta có thể bốc mộ ban ngày. Người nào tâm lý yếu, sợ hãi thì nên đứng xa, không cần nhìn. Ngược lại, người tu Phật Pháp nên quan sát xương cốt. 

Trong nhà Phật, có Pháp tu “quán bộ xương” hay còn gọi là “bạch cốt quán” – nhận ra thân này rồi cũng chỉ là bộ xương; từ đó bớt chấp trước, không đắm mê thân xác, dễ đạt giải thoát. 

Kiêng kỵ con cháu sang cát bốc mộ trước cha mẹ, ông bà

Quan niệm con cháu không được bốc mộ trước cha mẹ, ông bà là điều không đúng theo tinh thần đạo Phật. 

Trong gia đình, con cháu mất trước cha mẹ, ông bà, đến kỳ sang cát vẫn được bốc mộ bình thường, không hề có lỗi. 

Kiêng bốc nhiều mộ cùng lúc

Nhiều quan điểm cho rằng không nên bốc nhiều mộ cùng một lúc. Tuy nhiên, điều này hoàn toàn không đúng. Trong gia đình có nhiều phần mộ cần sang cát thì có thể bốc nhiều mộ cùng lúc, không vấn đề gì. 

Cách xử lý khi bốc mộ mà chưa tiêu hết

Trong trường hợp sang cát mà mở quan tài thấy thi hài chưa phân hủy, gia đình nên mang đi hỏa táng. 

Trước đây, nhiều người đã dùng dao “róc thịt” nếu thi hài chưa phân hủy. Điều này vừa đáng sợ, vừa để lại ám ảnh tâm lý cho con cháu. Hiện nay, cách xử lý văn minh hơn là bọc kín thi hài, cho vào quan tài rồi mới đem đi hỏa táng, lấy tro cốt về. Nếu không hỏa táng thì có thể đào sâu chôn chặt, nhưng sẽ khá phức tạp.

Hỏa táng được xem là tốt nhất; vừa sạch sẽ, văn minh, vừa tránh lãng phí đất. Đức Phật và các vị đại đệ tử sau khi nhập Niết bàn cũng hỏa táng. 

Hỏa táng cũng giúp hương linh không chấp trước vào mồ mả. Nhiều trường hợp hương linh chấp vào mồ mả rất khổ. Ví dụ: thấy mộ sụt, rễ cây đâm vào, trâu bò giẫm lên mộ,... sẽ về báo qua hiện tượng, ảnh hưởng đến con cháu.

Cho nên, sau khi bỏ báo thân hay bốc mộ, sang cát thấy phần mộ chưa tiêu hủy hết thì nên đem đi hỏa táng là tốt nhất. 

Cách làm lễ bốc mộ đúng cách theo quan điểm Phật giáo

Làm lễ cầu siêu, thỉnh chư Tăng khai thị giúp hương linh được an ổn, phúc lành

Trước khi bốc mộ cho người thân đã mất, gia đình nên làm lễ cầu siêu độ cho hương linh. Trong kinh Địa Tạng Bồ Tát Bổn Nguyện, Đức Phật dạy: “Như có người nam cùng người nữ nào lúc sanh tiền không tu tạo phước lành mà lại gây lấy những tội ác. Sau khi người mạng chung, hàng thân quyến kẻ lớn người nhỏ, vì người chết mà tu tạo phước lợi làm tất cả các việc về Thánh đạo, thời trong bảy phần công đức người chết nhờ đặng một phần, còn sáu phần công đức thuộc về người thân quyến hiện lo tu tạo đó”.

Khi chúng ta làm phước, làm thiện và hồi hướng cho người thân đã mất - trong bảy phần công đức - sẽ có một phần công đức người mất được hưởng, còn lại sáu phần công đức thì những người sống được hưởng. Cầu siêu cho người đã mất là việc cần thiết, mang lại phúc báu cho cả kẻ còn và người mất. 

>> Xem thêm: Hướng dẫn đăng ký tham gia lễ cầu siêu cho người mất tại chùa Ba Vàng

Sau khi cầu siêu, nếu đủ duyên thì thỉnh chư Tăng tu hành đúng chính Pháp, có giới đức đến làm lễ sang cát bốc mộ cho hương linh.

Nghi thức bốc mộ

Quý vị có thể tham khảo các nghi thức cúng lễ, văn khấn bốc mộ dựa trên giáo lý đạo Phật sau đây, giúp cho hương linh, quỷ thần được an ổn, hoan hỷ; gia đình được tăng phúc, bình an sau khi sang cát, bốc mộ.

>>> Xem thêm: Các nghi thức cúng lễ sang cát (bốc mộ), chuyển mộ

Trên đây là những phân tích của Thầy Thích Trúc Thái Minh về việc bốc mộ, giúp chúng ta hiểu rõ cách cải táng tiên tổ sao cho đúng với tinh thần Phật Pháp, tránh rơi vào mê tín và quan điểm sai lầm. Thực hành đúng lời Phật dạy không chỉ mang lại phước phần cho gia tiên mà còn đem lại sự an ổn, lợi ích cho con cháu trong hiện tại và mai sau.