Ai đã một lần được vãng cảnh chùa Ba Vàng trên ngọn núi Thành Đẳng thơ mộng, hẳn sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước cảnh quan nơi đây. Cái đẹp ở Ba Vàng không chỉ là phong cảnh hữu tình, mà còn là sự mát dịu của không khí trong lành, sự hòa hợp của thiên nhiên giữa một vùng đồi núi mênh mông, trùng điệp.

Non thiêng Thành Đẳng

Dừng chân nơi cổng chùa, nhìn lên trên bạn sẽ bắt gặp hình ảnh Mẹ Quan Âm tay cầm bình nước cam lồ bên dưới là hình ảnh thác Từ bi ngày đêm nước tuôn chảy giống như những dòng nước cam lồ rưới khắp thế gian khiến cho những ai đến đây đều thấy tâm hồn mình trở lên mát mẻ.

Bước qua cổng Tam quan, du khách bắt đầu bước theo những bậc đá đi dần lên cao. Từ đây, một không gian êm đềm mở ra với tiếng róc rách của suối, màu xanh của cây lá, rồi những tảng đá được bài trí hài hòa khiến mọi người như quên hết mệt nhọc của chuyến hành trình.

Qua đài Quan Âm, du khách sẽ được lắng đọng thân, tâm trước “Vườn Thư pháp”, cùng lắng nghe, cùng cảm nhận những điều kỳ diệu ở nơi đây với những vần thơ giáo lý được tạo tác tinh xảo trên từng phiến đá, bình gốm…Từng đường nét Thư pháp đều rất mềm mại, uyển chuyển, ẩn chứa thậm sâu giáo lý nhà Phật.

Phía sau đài Quan Âm là hình ảnh ngôi chùa Một Cột tọa lạc trên lá sen giữa Hồ bán nguyệt (hồ mang ý nghĩa là nơi đón nhận ánh sáng và sinh khí). Chùa tuy không được tạo hình như những cánh hoa sen trên cột đá nhưng hình ảnh về một ngôi chùa nằm giữa mặt nước vươn cao vẫn gợi hình về một bông hoa sen - loại hoa đẹp, tượng trưng cho vẻ đẹp tinh túy, cao sang. Không chỉ vậy, nó còn là biểu tượng của trí tuệ, của sự trường tồn, sự giải thoát qua nhận thức đậm chất trí tuệ để đi tới cõi niết bàn.Vẻ đẹp của chùa Một Cột  vừa có vẻ uy nghi cổ kính, lại vừa mang phong thái nhẹ nhàng thanh thoát của cõi Phật.

Tiếp theo du khách sẽ được đến với vườn Bồ Đề - Du khách sẽ có nhưng phút giây lắng đọng tâm tư, bước những bước chân kinh thong thả, dọc theo con đường lát đá quanh vườn để cảm nhận bầu không khí trong lành, yên bình.

Cổng Tam Quan nội của chùa có kiến trúc 2 tầng: tầng trên có treo một chiếc chuông, bên dưới là ba cửa cổng biểu tượng cho Tam Giải Thoát Môn để vào được Niết bàn. Khách hành hương thường đi vào cửa trái và ra cửa phải gọi là “Nhập Thanh long, xuất Bạch hổ” hàm ý rước phước đức của chùa về nhà. Sau này hình ảnh tam quan của thiền môn được tư tưởng hóa theo triết lý nhà Phật: Tam quan là ba cửa: cửa không (Không môn), cửa vô tướng (vô tướng môn) và cửa vô nguyện (vô nguyện môn), gọi chung là tam môn.

Lên đến lưng núi, không gian chùa càng rộng mở. Từ cổng tam quan nội cao, rộng và kỳ vĩ, ngước nhìn lên Đại Hùng Bảo Điện là những mái vòm cong vút in hình lên trời xanh.

Xung quanh Đại Hùng Bảo Điện bố trí liên hoàn các công trình như nhà Tổ, nhà khách, trai phòng, thư viện, lầu chuông, lầu trống, hành lang tượng La Hán, nhà bảo tàng, không gian tiểu cảnh non bộ... tạo nên một quần thể kiến trúc hài hòa, thuận lợi cho việc chiêm bái, tham quan của du khách.

Ngoài kiến trúc đặc sắc, chùa Ba Vàng còn có hệ thống tượng pháp bằng gỗ như tượng Tam thế, Quan Âm, ông Thiện, ông Ác… Bên cạnh đó, nhiều cổ vật có giá trị như bia đá, rùa đá..., đặc biệt là chiếc trống độc mộc bằng gỗ đỏ nguyên khối đã được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công nhận lớn nhất nước năm 2014 cũng được bảo tồn, lưu giữ tại chùa.

Thành Đẳng Sơn Kỳ Vĩ

Đứng trên sân chùa, phóng tầm mắt ra xa là rừng thông bạt ngàn xanh tốt, vi vu trong gió. Cây thông là biểu tượng mạnh nhất của nội lực và lòng kiên định. Giữa mùa đông lạnh giá, cây thông không hề rụng lá. Nó cho thấy một sức mạnh và khả năng chịu đựng dẻo dai. Xa xa là những ngọn núi nhấp nhô nối tiếp và dòng sông Bạch Đằng gợn sóng bên những mái nhà ẩn hiện trong sắc xanh của rừng.

Trên cao lộng gió, trước không gian khoáng đạt và thanh tịnh, lắng lòng mình trước cửa Phật, mọi ưu phiền của du khách phút chốc như được xua tan... chỉ còn vang vọng đâu đây những tiếng nhạc thiền du dương, trầm lắng như đưa ta bước vào một thế giới Cực lạc ngay giữa chốn trần gian.

Mỗi khi đêm về, toàn bộ hệ thống đèn led gắn trên viền mái chùa được bật sáng, tạo không gian lộng lẫy, rực rỡ giữa non thiêng Thành Đẳng sơn kỳ vĩ.