trực tuyến
[Video] Chẩn tế rằm tháng 10/Ất Tỵ

Thứ Ba, 16/12/2025

tức 27/10 Ất Tỵ

La Hầu La là ai? Vị Sa di xuất gia từ năm 7 tuổi và hành trình chứng Thánh quả

2

La Hầu La là con trai duy nhất của Thái tử Tất Đạt Đa (Đức Phật sau này), xuất gia từ năm 7 tuổi. Ngài đã tu hạnh nhẫn nhục và chứng đắc Thánh quả.

2
-
aa
+

La Hầu La là con trai duy nhất của Thái tử Tất Đạt Đa (sau này là Đức Phật Thích Ca Mâu Ni).

La Hầu La lần đầu được diện kiến cha mình khi Đức Phật trở về hoàng cung thuyết Pháp độ cho hoàng tộc, thân quyến. Cũng trong dịp ấy, cậu bé La Hầu La được Đức Phật cho phép xuất gia. Lúc ấy, La Hầu La chỉ mới 7 tuổi.

Dù được sinh ra trong cung vàng điện ngọc, sống trong cảnh vinh hoa quyền quý và đã được định đoạt sau này sẽ kế vị ngai vàng, nhưng Ngài đã chọn con đường xuất gia, bước theo dấu chân Đức Phật. Nhờ tâm hiếu học, chí tinh cần, Ngài La Hầu La dần trưởng thành trong giáo Pháp của Phật. Sau này, Ngài chứng đắc Thánh quả, trở thành bậc Thánh Tăng - một trong Thập đại đệ tử của Đức Phật, được tôn xưng là bậc “Mật hạnh đệ nhất.”

Ngài La Hầu La trở thành bậc Thánh Tăng - một trong Thập đại đệ tử của Đức Phật, được tôn xưng là “Mật hạnh đệ nhất” (ảnh minh họa)

Ngài La Hầu La trở thành bậc Thánh Tăng - một trong Thập đại đệ tử của Đức Phật, được tôn xưng là “Mật hạnh đệ nhất” (ảnh minh họa)

Giới thiệu Ngài La Hầu La

La Hầu La là ai?

Tôn giả La Hầu La là con trai của Thái tử Tất Đạt Đa và công chúa Da Du Đà La, đồng thời là cháu nội của vua Tịnh Phạnhoàng hậu Ma Da.

Khi hoàng tử La Hầu La ra đời, Thái tử Tất Đạt Đa chưa xuất gia nhưng đã nung nấu ý định vượt thành, đi theo con đường tu hành giải thoát. Tuy rất thương con nhưng Thái tử cũng nhận ra đây là một chướng duyên ngăn trở con đường xuất gia mà Ngài hằng khát khao. Do đó, Ngài đặt tên con là La Hầu La - có nghĩa là chướng ngại.

La Hầu La là con trai của Thái tử Tất Đạt Đa và công chúa Da Du Đà La (ảnh minh họa)

La Hầu La là con trai của Thái tử Tất Đạt Đa và công chúa Da Du Đà La (ảnh minh họa)

Hoàn cảnh xuất gia 

Sau khi Đức Phật thành đạo, Ngài trở về hoàng cung để tế độ cho thân quyến. Ngài thuyết Pháp cho vua Tịnh Phạn, công chúa Da Du Đà La, hoàng hậu Ma Ha Ba Xà Ba Đề cùng hoàng thân quốc thích, giúp cho họ  giác ngộ Phật Pháp. Trong số đó, có nhiều người khởi tâm mong muốn xuất gia, nhiều vương tôn công tử xin theo Đức Phật tu học. 

La Hầu La khi ấy còn non trẻ nhưng đã nhận ra cha mình là bậc vĩ đại. Dù chỉ khoác tấm y thô sơ bình thường, Đức Phật vẫn toát lên vẻ uy nghi, cao quý khiến La Hầu La khởi tâm kính ngưỡng.

Vào ngày thứ 7 Đức Phật ở tại quê nhà, công chúa Da Du Đà La trang điểm cho La Hầu La và dặn dò con trai hãy đến gần Đức Phật - Ngài đang sở hữu những kho tài sản vô giá vĩ đại. Hãy đến xin Ngài ban cho gia tài. 

Sau đó, công chúa đã hướng dẫn La Hầu La thưa bạch Thế Tôn rằng: Cha thân yêu, con là hoàng Thái tử. Ngay khi nhận lễ quán đỉnh, con sẽ trở thành một vị vua cai trị cả một vương quốc, con cần có tài sản. Cha hãy ban của cải cho con, vì một người con có quyền được hưởng tài sản của cha để lại. 

Nghe theo lời mẹ, La Hầu La hồn nhiên đến gần Đức Phật. Khi thấy Ngài, cậu bé cảm thấy tình cảm nồng ấm của cha dành cho mình, trong lòng sinh tâm hoan hỷ nên đã thưa rằng: Bạch Sa-môn, chỉ cái bóng của Ngài thôi cũng khiến con an vui, mát mẻ. 

Sau khi, Đức Phật độ ngọ xong, Ngài rời hoàng cung. Hoàng tử La Hầu La tiếp tục nối bước theo Thế Tôn và thưa: Bạch Sa-môn, xin Ngài hãy cho con gia tài mà con được thừa hưởng! 

Đức Phật thấu rõ căn duyên của con, Ngài cũng muốn La Hầu La đi trên con đường cao quý hơn mọi quyền lực thế gian - đó là quả vị giải thoát. Ngài nghĩ: Con ta muốn gia tài, nhưng của cải thế gian vốn đầy phiền não. Ta sẽ ban cho nó gia tài cao thượng gồm bảy phần mà ta đã thâu nhận dưới cội Bồ đề. Ta sẽ giúp cho con ta trở thành chủ sở hữu của một gia tài siêu thế.

Cho nên, Đức Thế Tôn đã chỉ dạy công chúa Da Du Đà La cho phép con trai đi xuất gia. Nhờ đã giác ngộ và một lòng tôn kính Đức Phật, công chúa hoan hỷ thuận theo. La Hầu La cũng vốn sẵn tâm nguyện, nên vô cùng mừng vui được theo cha tu hành.

La Hầu La bạch xin Đức Phật gia tài và được Thế Tôn chỉ dạy xuất gia (ảnh minh họa)

La Hầu La bạch xin Đức Phật gia tài và được Thế Tôn chỉ dạy xuất gia (ảnh minh họa)

Nhân duyên Đức Phật chế giới khi xuất gia cần có sự chấp thuận của cha mẹ

Sau khi Đức Phật xuất gia cho Ngài La Hầu La, đức vua Tịnh Phạn có chút buồn lòng. Bởi vậy, đức vua đã đến bạch thỉnh Đức Phật: Bạch Thế Tôn, sẽ phải lẽ hơn nếu chư Tăng đừng nhận những người vị thành niên vào Tăng đoàn khi cha mẹ không cho phép. Nghe vậy, Đức Phật đã chấp thuận lời thỉnh cầu của đức vua.

Đức Phật không có tâm thiên vị khi cho La Hầu La được xuất gia lúc còn non trẻ

Đức Phật Thích Ca là bậc tuyệt đối bình đẳng, từ bi với tất cả muôn loài, luôn lấy Pháp và trí tuệ làm chuẩn mực, không hề phân biệt người thân hay không thân. Đối với Ngài, ai cũng được thương yêu như nhau, cho dù là con ruột hay không phải con ruột.

Việc La Hầu La được xuất gia không phải vì La Hầu La là con của Đức Phật, mà hoàn toàn đúng theo giới luật. Theo quy định, người đủ 7 tuổi có thể xuất gia, bởi độ tuổi này đã có khả năng nhận thức điều thiện, điều ác. Dưới 7 tuổi, có thể nhận thức còn non kém nên chưa đủ điều kiện. Trong Tăng đoàn thời Đức Phật có nhiều chú tiểu mới 7 tuổi đã được đi tu, ví như chú tiểu Con Đề.

Xem thêm: Xuất gia đi tu: Ý nghĩa và điều kiện cần có để được xuất gia

La Hầu La được xuất gia không phải vì là con của Đức Phật, mà hoàn toàn đúng theo giới luật (ảnh minh họa)

La Hầu La được xuất gia không phải vì là con của Đức Phật, mà hoàn toàn đúng theo giới luật (ảnh minh họa)

Sự tu hành sau khi gia nhập Tăng đoàn

Lời răn của Đức Phật về bài học rửa chân

Lúc nhỏ, Tôn giả La Hầu La rất tinh nghịch, Ngài thường nói dối và hay trêu chọc các Thầy. Một lần, Đức Phật gọi La Hầu La đến, chỉ dạy Ngài mang chậu nước để rửa chân. 

Sau khi rửa xong, Đức Phật hỏi: Nước này còn dùng để uống hay nấu ăn được không? 

La Hầu La thưa: Thưa vâng, không thể, bạch Thế Tôn. 

Đức Phật dạy: Người hay nói dối, nghịch ngợm, không chịu tu dưỡng cũng giống như nước bẩn, không thể dùng được. Rồi Ngài chỉ vào chiếc chậu bẩn: Nếu con không sửa đổi, con cũng như chiếc chậu bị vấy bẩn này, sẽ không dùng được và bị vứt bỏ.

Nghe vậy, La Hầu La hổ thẹn, phát nguyện sẽ từ bỏ thói xấu, chăm chỉ học tập và tu hành. Từ đó, Ngài tu dưỡng được những phẩm chất rất cao quý, sau này chứng Thánh quả và trở thành một trong mười vị đại đệ tử của Đức Phật.

Đức Phật chỉ dạy La Hầu La mang chậu nước để rửa chân (ảnh minh họa)

Đức Phật chỉ dạy La Hầu La mang chậu nước để rửa chân (ảnh minh họa)

Những phẩm chất cao quý của Ngài la Hầu La

1. Đức hiếu học: Trong kinh có ghi lại, mỗi buổi sáng, Ngài cầm một nắm cát tung lên trời và phát nguyện: Ngày hôm nay, con nguyện học được nhiều như số hạt cát này. 

2. Đức tinh tấn: Sau khi được Đức Phật, Ngài Xá Lợi Phất hay Ngài Mục Kiều Liên chỉ dạy điều gì, Ngài La Hầu La đều thực hành với tâm nhiệt thành, tinh tấn và không lười biếng.

3. Đức nhẫn nhục: Thuở nhỏ, khi cùng Ngài Xá Lợi Phất đi khất thực, Ngài La Hầu La từng bị ngoại đạo ném đá đến chảy máu đầu, nhưng Ngài vẫn nhẫn nhục, chịu đựng không than khóc, không bỏ việc khất thực.

4. Đức khiêm tốn: Dù là con của Đức Phật và lẽ ra được làm vua, Ngài vẫn luôn hạ mình, khiêm cung, không tự cao, khoe khoang.

Trên đây là những lời giảng minh triết của Thầy Thích Trúc Thái Minh về Ngài La Hầu La. Những câu chuyện về cuộc đời của Tôn giả La Hầu La không chỉ là bài học sâu sắc cho hàng hậu học Tăng Ni, Phật tử; mà còn là tấm gương sáng về hạnh khiêm cung, đức tinh tấn và chí nguyện cầu đạo giải thoát. Cho nên, mỗi chúng ta hãy noi theo Ngài, nỗ lực thực hành theo lời Phật dạy, lấy giới - định tuệ làm tư lương, trưởng dưỡng thân tâm, để ngày càng tiến bước gần hơn tới giác ngộ và giải thoát.

Bài liên quan
2
Xem thêm

Mahakala là ai? Cái chết oan khiên giúp thấu rõ mối nhân duyên tiền kiếp

Nhân vật Phật giáo🞄 15/12/2025

Mahakala là một cư sĩ tại gia hiền thiện, đã chứng quả Thánh. Thế nhưng, ông lại bị vu oan là tên trộm cắp và bị đánh chết một cách thê lương, thảm thiết.

Nhân vật Phật giáo 🞄 15/12/2025

Mahakala là một cư sĩ tại gia hiền thiện, đã chứng quả Thánh. Thế nhưng, ông lại bị vu oan là tên trộm cắp và bị đánh chết một cách thê lương, thảm thiết.

Đế Thích là ai? Cách gieo thiện nghiệp để làm vua cõi Trời

Nhân vật Phật giáo🞄 15/12/2025

Đế Thích là vị vua trong cõi trời Lục Dục Thiên. Ngài cai quản trời 33 và trời Tứ Thiên Vương. Nhờ tạo nhiều phúc báu trong tiền kiếp nên Ngài được làm vua trời.

Nhân vật Phật giáo 🞄 15/12/2025

Đế Thích là vị vua trong cõi trời Lục Dục Thiên. Ngài cai quản trời 33 và trời Tứ Thiên Vương. Nhờ tạo nhiều phúc báu trong tiền kiếp nên Ngài được làm vua trời.

Ngài An Thế Cao: Bậc Thánh giả siêu phàm và cuộc độ sinh tiền kiếp kỳ diệu

Nhân vật Phật giáo🞄 15/12/2025

Ngài An Thế Cao là người vô cùng tài giỏi, thấu rõ nhân duyên quá khứ. Ngài đã gặp lại những người có duyên trong tiền kiếp để giúp họ được khai ngộ.

Nhân vật Phật giáo 🞄 15/12/2025

Ngài An Thế Cao là người vô cùng tài giỏi, thấu rõ nhân duyên quá khứ. Ngài đã gặp lại những người có duyên trong tiền kiếp để giúp họ được khai ngộ.

Tiền kiếp Đức Phật: Chim anh vũ quyết tâm cứu rừng cháy khiến vua Trời cảm động

Nhân vật Phật giáo🞄 12/12/2025

Câu chuyện về chú chim anh vũ - tiền thân của Đức Phật - là một minh chứng sống động về sự kiên trì, cố gắng hết mình để đem lại lợi ích thiết thực cho mọi người.

Nhân vật Phật giáo 🞄 12/12/2025

Câu chuyện về chú chim anh vũ - tiền thân của Đức Phật - là một minh chứng sống động về sự kiên trì, cố gắng hết mình để đem lại lợi ích thiết thực cho mọi người.

Thiền sư Kim Bích Phong: “Đập vỡ” bình bát ngọc để đạt được giác ngộ viên mãn

Nhân vật Phật giáo🞄 01/12/2025

Thiền sư Kim Bích Phong là vị thiền sư lỗi lạc, tu tập buông bỏ mọi tham ái. Khi nhận ra tâm còn tham luyến bình bát bằng ngọc, Ngài liền đập vỡ và sau đó nhập định.

Nhân vật Phật giáo 🞄 01/12/2025

Thiền sư Kim Bích Phong là vị thiền sư lỗi lạc, tu tập buông bỏ mọi tham ái. Khi nhận ra tâm còn tham luyến bình bát bằng ngọc, Ngài liền đập vỡ và sau đó nhập định.

Ông Tô Đông Pha và Thiền sư Phật Ấn: Hai lần “thử tâm” giúp nhận ra chính mình

Nhân vật Phật giáo🞄 30/11/2025

Ông Tô Đông Pha là một vị quan thời nhà Tống, đặc biệt yêu thích Phật giáo. Trong sự nghiệp tu hành, ông Tô Đông Pha được Ngài Phật Ấn “thử tâm” hai lần, điều này đã giúp ông tỏ ngộ về bản thân.

Nhân vật Phật giáo 🞄 30/11/2025

Ông Tô Đông Pha là một vị quan thời nhà Tống, đặc biệt yêu thích Phật giáo. Trong sự nghiệp tu hành, ông Tô Đông Pha được Ngài Phật Ấn “thử tâm” hai lần, điều này đã giúp ông tỏ ngộ về bản thân.

Vua Udena: Hành trình lưu lạc và nhân duyên tạc tôn tượng Phật đầu tiên

Nhân vật Phật giáo🞄 27/11/2025

Vua Udena (hay Udayana, vua Ưu Điền) là vị quân vương của nước Vatsa - một trong 16 vương quốc hùng mạnh của Ấn Độ cổ, với kinh đô là thành phố Kosambi.

Nhân vật Phật giáo 🞄 27/11/2025

Vua Udena (hay Udayana, vua Ưu Điền) là vị quân vương của nước Vatsa - một trong 16 vương quốc hùng mạnh của Ấn Độ cổ, với kinh đô là thành phố Kosambi.

Ngài Na Tiên: Bậc đại trí vô song chiết phục vị vua kiêu hùng

Nhân vật Phật giáo🞄 23/11/2025

Ngài Na Tiên là người đã dùng trí tuệ siêu phàm, vô song của mình để nhiếp phục vua Mi Lan Đà kiêu hùng bậc nhất và giúp chánh Pháp được hưng thịnh, xiển dương.

Nhân vật Phật giáo 🞄 23/11/2025

Ngài Na Tiên là người đã dùng trí tuệ siêu phàm, vô song của mình để nhiếp phục vua Mi Lan Đà kiêu hùng bậc nhất và giúp chánh Pháp được hưng thịnh, xiển dương.

Vua A Xà Thế: Hành trình giải thoát của vị vua phạm tội ngũ nghịch

Nhân vật Phật giáo🞄 16/11/2025

A Xà Thế là vị vua phạm tội giết cha, hại Phật. Nhưng nhờ lòng từ bi hóa độ của Như Lai mà vua A Xà Thế biết sám hối, giải thoát khỏi địa ngục khổ đau.

Nhân vật Phật giáo 🞄 16/11/2025

A Xà Thế là vị vua phạm tội giết cha, hại Phật. Nhưng nhờ lòng từ bi hóa độ của Như Lai mà vua A Xà Thế biết sám hối, giải thoát khỏi địa ngục khổ đau.

Thiền sư Khuy Cơ (Thiền sư Ba Xe): Từ “ba xe” trần tục đến trí tuệ giải thoát

Nhân vật Phật giáo🞄 15/11/2025

Thiền sư Khuy Cơ là vị thiền sư có nhân duyên xuất gia đặc biệt. Thời tại gia, Ngài được hưởng sung sướng, nên khi vua hạ lệnh cho Ngài đi tu, Ngài yêu cầu phải có ba xe theo: xe rượu, xe thịt, xe gái đẹp,...

Nhân vật Phật giáo 🞄 15/11/2025

Thiền sư Khuy Cơ là vị thiền sư có nhân duyên xuất gia đặc biệt. Thời tại gia, Ngài được hưởng sung sướng, nên khi vua hạ lệnh cho Ngài đi tu, Ngài yêu cầu phải có ba xe theo: xe rượu, xe thịt, xe gái đẹp,...

Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn: Ngộ đạo khi nghe tiếng sỏi văng vào gốc tre

Nhân vật Phật giáo🞄 15/11/2025

Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn là vị thiền sư có nhân duyên ngộ đạo rất đặc biệt. Khi nghe tiếng sỏi văng vào gốc tre, Ngài ngộ ra sự “nghèo” trong tâm (đó là khi tâm sạch trơn, không nắm giữ,...).

Nhân vật Phật giáo 🞄 15/11/2025

Thiền sư Hương Nghiêm Trí Nhàn là vị thiền sư có nhân duyên ngộ đạo rất đặc biệt. Khi nghe tiếng sỏi văng vào gốc tre, Ngài ngộ ra sự “nghèo” trong tâm (đó là khi tâm sạch trơn, không nắm giữ,...).

Mi Lan Đà: Từ vị đế vương bức bách chánh Pháp đến người học đạo khiêm cung

Nhân vật Phật giáo🞄 13/11/2025

Vua Mi Lan Đà là vị đế vương đã từng bức bách các Sa-môn bởi trí biện luận sắc bén. Nhưng nhờ có cuộc vấn đáp với Ngài Na Tiên mà vua được khai ngộ, trở thành người hộ trì Phật Pháp.

Nhân vật Phật giáo 🞄 13/11/2025

Vua Mi Lan Đà là vị đế vương đã từng bức bách các Sa-môn bởi trí biện luận sắc bén. Nhưng nhờ có cuộc vấn đáp với Ngài Na Tiên mà vua được khai ngộ, trở thành người hộ trì Phật Pháp.

Tấm y của di mẫu Kiều Đàm Di và bài học về phước báu nơi Tăng chúng

Nhân vật Phật giáo🞄 07/11/2025

Đức Phật từ chối tấm y của di mẫu Kiều Đàm Di dâng cúng. Bởi Ngài muốn bà cúng dường chư Tăng, để kết duyên lành với Tam Bảo và hưởng phúc báu trong mai sau.

Nhân vật Phật giáo 🞄 07/11/2025

Đức Phật từ chối tấm y của di mẫu Kiều Đàm Di dâng cúng. Bởi Ngài muốn bà cúng dường chư Tăng, để kết duyên lành với Tam Bảo và hưởng phúc báu trong mai sau.

Ma Ba Tuần: Cuộc đối đầu không cân sức trong đêm Phật thành đạo

Nhân vật Phật giáo🞄 04/11/2025

Thiên Ma Ba Tuần (Ma Vương) là vua cõi Trời Tha Hóa Tự Tại (cõi Trời cao nhất trong cõi Trời Dục Giới), chuyên cản phá thiện pháp.

Nhân vật Phật giáo 🞄 04/11/2025

Thiên Ma Ba Tuần (Ma Vương) là vua cõi Trời Tha Hóa Tự Tại (cõi Trời cao nhất trong cõi Trời Dục Giới), chuyên cản phá thiện pháp.

Phổ Hiền Bồ Tát là ai? Thực hành 10 hạnh nguyện của Ngài để được phúc lành

Nhân vật Phật giáo🞄 02/11/2025

Đức Phổ Hiền Bồ Tát được biết đến với 10 hạnh nguyện vô cùng cao quý, rộng lớn. Nếu ai thực hành theo 10 hạnh nguyện sẽ được lợi ích trong hiện tại và vị lai.

Nhân vật Phật giáo 🞄 02/11/2025

Đức Phổ Hiền Bồ Tát được biết đến với 10 hạnh nguyện vô cùng cao quý, rộng lớn. Nếu ai thực hành theo 10 hạnh nguyện sẽ được lợi ích trong hiện tại và vị lai.

Bồ tát Long Thọ cảm hóa tên trộm: Sức mạnh của tâm từ bi và trí tuệ

Nhân vật Phật giáo🞄 02/11/2025

Bồ tát Long Thọ là vị chư Tăng nổi tiếng, Tổ sư thứ 14 của Thiền Tông. Ngài từng cảm hóa được tên trộm trở thành người lương thiện, quay về tu tập và đắc Thánh quả.

Nhân vật Phật giáo 🞄 02/11/2025

Bồ tát Long Thọ là vị chư Tăng nổi tiếng, Tổ sư thứ 14 của Thiền Tông. Ngài từng cảm hóa được tên trộm trở thành người lương thiện, quay về tu tập và đắc Thánh quả.

Tôn giả Kiều Đàm Di: Hành trình thỉnh Phật để được xuất gia và đặt nền móng cho Ni đoàn

Nhân vật Phật giáo🞄 31/10/2025

Thánh Tổ Kiều Đàm Di (di mẫu của Đức Phật) là bậc Ni trưởng đạo hạnh, người có công lớn trong việc giúp người nữ được xuất gia, đặt nền móng cho Ni đoàn.

Nhân vật Phật giáo 🞄 31/10/2025

Thánh Tổ Kiều Đàm Di (di mẫu của Đức Phật) là bậc Ni trưởng đạo hạnh, người có công lớn trong việc giúp người nữ được xuất gia, đặt nền móng cho Ni đoàn.

La Hầu La bạch xin Phật gia tài siêu thế

Nhân vật Phật giáo🞄 31/10/2025

La Hầu La là con trai của Thái tử Tất Đạt Đa (tức Đức Phật). Trong lần Đức Phật về thăm quê, La Hầu La đã xin Phật gia tài và Ngài đã trao tài sản siêu thế của bậc Thánh cho con trai.

Nhân vật Phật giáo 🞄 31/10/2025

La Hầu La là con trai của Thái tử Tất Đạt Đa (tức Đức Phật). Trong lần Đức Phật về thăm quê, La Hầu La đã xin Phật gia tài và Ngài đã trao tài sản siêu thế của bậc Thánh cho con trai.

Vua Lưu Ly và cuộc thảm sát dòng họ Thích: Bi kịch từ nhân duyên tiền kiếp

Nhân vật Phật giáo🞄 16/10/2025

Vua Lưu Ly (hay còn gọi là Tỳ Lưu Ly) là người con trai thứ hai của đức vua Ba Tư Nặc, trị vì nước Kiều Tát La; mẹ của ông là hoàng hậu Mạt Lợi.

Nhân vật Phật giáo 🞄 16/10/2025

Vua Lưu Ly (hay còn gọi là Tỳ Lưu Ly) là người con trai thứ hai của đức vua Ba Tư Nặc, trị vì nước Kiều Tát La; mẹ của ông là hoàng hậu Mạt Lợi.